Als u 's nachts alleen op straat loopt en een man komt U tegemoet uit de tegenovergestelde richting voelt U zich dan minder op U gemak als blijkt dat degene die dichterbij komt van Turkse afkomst lijkt te zijn? En haalt U opgelucht adem als hij even vriendelijk glimlacht terwijl hij U voorbij loopt?
Ik kom langs bij iemand die ik enkel via mail heb gecontacteerd. Hij kent mijn naam en mijn functie als psycholoog. Ik ben in het gezelschap van twee patiënten. Iemand laat ons binnen en vraagt even te wachten op de man waarvoor we komen. We gaan zitten en praten wat met elkaar. Als onze gastheer binnenkomt kijkt hij ons heel even aan, een fractie van een seconde. Hij stapt op mijn metgezel af, geeft hem de hand en zegt vriendelijk vragend mijn achternaam met Meneer ervoor. De patiënt in kwestie draagt een donker kostuum dat hem past alsof hij net een modeshow voor Dries Van Noten heeft gelopen. Hij wijst mij: halflang haar, t-shirt, zomerbroek, aan als de psycholoog en hij voegt eraan toe dat hij zelf patiënt is. De gastheer schudt mij even vriendelijk de hand. Het duurde allemaal maar heel heel even en terwijl het gebeurt denk ik dat de gastheer verwacht had dat de man in het strakzittende pak de psycholoog moest geweest zijn en niet die met de eerder nonchalante kledij.
Onderzoekspsychologen hebben ontdekt dat mensen een onbekend gezicht onmiddellijk allerlei karaktertrekken toeschrijven en dat we die toeschrijvingen naarmate we de persoon leren kennen steeds meer aanpassen en ook herzien. Mooie vrouwen worden over het algemeen als intelligenter beoordeeld dan minder mooie vrouwen. Mensen gaan bij een eerste ontmoeting op het uiterlijk af. Dat lijkt zeer logisch. Je probeert je van bij het begin een beeld te vormen van wie je voor je hebt. Als je tegelijk twee mensen ontmoet dan zal je er misschien van uitgaan dat degene in het kostuum de psycholoog is en de andere de psychiatrische patiënt. Je gist, maar die gissing gebeurt nooit helemaal vanuit het niets. Je hebt beelden in je hoofd, beelden die bij de ene mens passen en niet bij de ander. Dat heb je met scha en schande geleerd. Het heeft een tijd geduurd vooraleer je die beelden kende en eens je ze kent lijkt de wereld een heel stuk voorspelbaarder. Je kan al die onbekende mensen netjes een plaats geven. Je splitst hen op mooi/lelijk, slordig/net... en je gaat verder naar vriendelijk/onvriendelijk, aangenaam/onaangenaam tot je uiteindelijk uitkomt bij betrouwbaar/onbetrouwbaar, gevaarlijk/niet-gevaarlijk.
Het beeld dat mensen van psychiatrische patiënten hebben is vooral negatief. Geen nood zou je denken: we passen ons beeld geleidelijk aan naarmate we de persoon beter leren kennen. Dus dat eerste oordeel zal vrij snel gecorrigeerd worden. Degene die eerst als onbetrouwbaar werd bestempeld omdat hij vermeldde dat hij psychiatrisch patiënt is blijkt na langduriger contact heel erg goed mee te vallen en komt in de categorie betrouwbaar terecht. Dit zou de ideale situatie zijn. De vooroordelen die ons allen eigen zijn en die noodzakelijk zijn voor ieder van ons omdat ze de wereld tot een herkenbare plaats maken, deze vooroordelen worden aangepast als we de persoon leren kennen.
Blijkt echter dat we in de meeste gevallen niet de moeite doen om die vooroordelen bij te sturen omdat we met iemand die ons in de eerste plaats als onbetrouwbaar overkomt liefst niet veel willen te maken hebben. We geven onszelf niet de kans om die vooroordelen aan te passen. Het is zoveel makkelijker te blijven leven in de wereld zoals we denken dat die is dan ons beeld van die wereld aan te passen. Einstein benoemde het gezond verstand als de vooroordelen die we hebben opgebouwd vanuit leerervaringen tot ons 18de levensjaar. We zijn nauwelijks nog bereid deze leervaringen aan te passen.
Ik denk dat het belangrijk is dat mensen die in psychiatrische instellingen werken inspanningen doen om de vooroordelen rond psychiatrische patiënten in vraag te laten stellen. Hoe dat dan best gebeurt is niet vanzelfsprekend. Het is een zoektocht met vallen en opstaan, maar zeker de moeite waard om het te proberen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten